м-р Десанка Николова
Уште при првата средба со романот, забележителен е талентот и знаењето кои го поседува авторката. Со право ќе заклучам дека станува збор за автор со голема ерудиција, со богат и раскошен талент.
Од авторското перо на Габриела се родил роман кој колку е современ, толку е и севременски и ги надминува сопствените граници. Пред нас имаме роман кој колку е наш, толку е и светки. Роман кој секогаш ќе биде интересен за нови книжевни интерпретации. Роман кој плени со својата автентичност, но и со актуелноста на темата која ја обработува.
Авторката одбира иновативен начин во кој содржината не претставува хипотеза што може да се извлече од насловот, туку нѝ наговестува една нова перспектива која се гради само со прогресивни умови кои не го ни забележуваат видното поле, туку градат свое. Метафорично умирање и повторно раѓање.
Романот „Умрев за да оживеам“ е битово-социјален и семеен роман. Авторката преку битовите, суштински елементи на микрокосмосот на македонското семејство, со посебен акцент на руралната жена ја доловува нашата реалност. Толку близок и толку наш. Како наша судбинска одредница.
Со јасен, едноставен хронолошки наратив, раскажува за суштинските белези на моралот, традицијата, обичаите, сентиментот и бракот. Романот на Давидовска - Баниќ е своевидна панорама на народниот бит на селскиот човек, на селската жена и нејзината живеачка со сите етнолошки обележја, патријархалниот морал, предрасудите, но и ослободувањето од нив преку трансформацијата која ја доживува главниот лик.
Писателката од повеќе можни аспекти го открива материјалното и моралното егзистирање на храбрата македонска жена, на нејзината етнопсихологија која блика од хуманизам и непрочна доблесност.
Низ романот, авторката, разгранува една внатрешна и мисловна ритмичност и понесеност, едно згустено монолошко раскажување, една респективна експресивност која блика од драматичност.
Сочна.. богата... раскошна приказна. Слоевита и предизвикувачка...
Приказна врамена во рамката на традиционалното и модерното. Наша македонска.
Приказна за личната трансформација. За победата над самиот себе...За умирањето кое оживува.
Композициски романот е структуиран од седумнаесет поглавја. Настаните се подредени по хронолошки ред, со неколку мали дигресии.
На почетокот на романот приказната е лоцирана во мало планинско село во Македонија, но завршува во Париз.
Временската одредница на дејството е пред почетокот на пандемијата и за време на пандемијата.
Романот започнува со инвокација, обраќање до читателот, но и укажување од страна на авторот дека сите случки и ликови во оваа книга се измислени.
Овој женски роман за централна личност си одбира слика на потчинета рурална, но храбра и силна жена. Овој лик е столбот, стожерот на романот и токму преку описите и дејствата поврзани со Билјана се градат содржините коишто биле составен дел на авторовата имагинација и интенција. Хероината на овој роман истовремено ја врши и функцијата на наратор, а тоа значи дека на читателот му е понудена нејзината перспектива, односно настаните се следат од гледната точка (идеолошкиот светоглед) на главниот лик. Нараторот раскажува во прво лице.
Во фокусот на наративниот дискурс е Билјана. Сирак. Жена, пожртвувана мајка, вредна домаќинка, измеќарка. Послушна и потчинета снаа, посветена маќеа. Изневерена сопруга. Разочарана. Храбра и борбена. Горда и достоинствена.
Умирањето кое доаѓа од најголемото разочарува како шамар ја освестува, давајќи и сила за да оживее и да почне да живее.
Врз фонот на битовиот наратив, писателката ни ja открива интимната драма на жената, Билјана, и од објективен чин ce трансформира во субјективно откривање на човековата свест и совест. Преку приказната на главниот лик романот ги доловува вредностите во животот и истите ги преиспитува. Авторката употребува дијалог, монолог — интроспекција (влегување во сопствената внатрешност) и ретроспекција.
Овде ce откриени интимните драми, сложените семејни односи, личните морални падови, загрозениот морален идентитет на македонската жена и девојка.
Во контекст на ова, интерпретацијата на книжевниот дискурс може да се толку и разгледува низ призмата на неколку точки, и тоа:
1. Билјана како покорна снаа на Стојан, нејзиниот свекор и свекрвата
2. Билјана како вредна,неуморна домаќинка
3. Билјана како посветена и пожртвувана мајка на Александар
4. Билјана како добра маќеа на Сањето
5. Билјана како изневерена и разочарана сопруга на Иван
Во суштина предикативноста на главниот лик и наратор во романот, произлегуваат од наведените точки.
Иако на прв поглед станува збор за едноставна приказна, сепак романот „Умрев за да оживеам“ има сложена семантичка стурктура со бројни наративни сегменти. Ова дело се одликува со „сложена едноставност“ или подобро речено со „едноставна сложеност“.
Романот „Умрев за да оживеам“ фасцинира и плени со богати етгографски содржини.
Авторот опширно го објаснува изгледот на типичната македонска селска куќа, но и животот и навиките на луѓето кои живеат таму:
„ Камената куќа, како и секоја во македонско планинско село од раштркан тип, има огромен двор. Ниска е, еднокатна. Составена е од три соби. Едната од нив сите ја користиме и тоа најмногу. Двата широки железни кревети во неа имаат повеќе намени. Преку ден тие служат за починок, за место на кое не сите во куќава имаат можност да седнат и некое време да гледаат во телевизорот што е ставен високо на креденецот уште откога децата беа мали за да не му направат нешто, па да останеме без таа занимација. Тоа ни е единствениот начин да се информираме за случувањата во светот околу нас, кој постои, ама за многумина од ова семејство е недостапен.
Ноќе, креветите некогаш беа постела за двајца членови на семејството. Двајцата од нив мораа да се креваат рано в зори како не би биле затекнати необлечени од нас жените кога ќе влеземе да ги извршуваме секојдневните обврски околу шпоретот. Знаеше да се случи да не се разбудат навреме, па да останат да се претвораат дека уште спијат кога ние ќе почневме да работиме околу нив, внимавајќи да не креваме премногу врева. Тогаш чекаа прилика да излеземе по дрва, брашно или по нешто друго и кога ќе се вратевме, веќе ги немаше на нивното место нити нив, нити нивните алишта вечерта пред тоа соблечени и обесени на една од дрвените столици. Тогаш ја раскревавме нивната постела и продолжувавме со своите обврски...
На средина на собата е местото на нашето обединување како семејство – голема дрвена маса, а околу неа, на три страни дрвени столици, а на четвртата дрвена клупа рачно направена од свекор ми. Во секој случај, масата нè собира сите. Или барем некогаш нè собираше.“
Како и во секое патријахално, традиционално семејство, титулата столб или глава на семејството ја има најстариот маж – свекорот, а Билјана како патријахално воспитана со страв и почит се однесува кон него.
Автентичен е писателовиот поход во прикажувањето на традиционалното наспроти модерното, современото.
Во градењето на книжевниот дискурс забелешителен е опозицискиот пар тука-таму, село-град, но и Македонија-Европа.
Овој роман го актуелизира прашањето на идентитетот, во контекст на генералните актуелни проблематизации.
Во таа насока, не помалку важна сижетна линија во рамките на наративниот дискурс е можноста за идентитетска психоанализа која ја наметнува потрагата по подобар живот. Менувањето на идентитот, своето предавство и предавството на своите корени кое ни се случува како наша неминовност и судбински код, Габриела го насликала мошне вешто, а приказната ни открива дека сепак тоа предавство е правилна животна одлука, пресудна за себенаоѓањето и самореализацијата таму далеку каде што животот е подобар.
Романот „Умрев за да оживеам“ е и интимна исповед за односите меѓу сопружниците, за семејството каде има деца. Со сите падови, станувања, обврски кои на момент оддалечуваат. За кревкоста на љубовта во една заедница која сепак го менува обликот, неминовно и тековно, љубов која исќезнува и разочарува.
Со голем емотивен набој е отсликан односот, мајка-дете, родител-возрасен човек.
Во нијансирањето на приказната, Давидовска-Баниќ направила некаква чудна и чудесна комбинација на меко, топло, женско раскажување и остро проникнување во апсурдите и контрадикциите на современиот, глобален свет.
Авторката со голема умешност во раскажувањето како раскажувачка постапка вовела нестабилност на лик и тоа има своја специфична наративна функција во рамките на книжевниот текст.
Менливоста на признаците на еден лик со секоја последователна наративна секвенца подразбира нестабилност на ликот. Појавноста на тие признаци не мора да биде само експлицитна, туку може да биде и имплицитна. Формалните показатели за променливоста, односно нестабилноста на ликот треба да се бараат во рамките на површинската, но и во рамките на длабинската структура на дискурсот.
Ликот на Иван се дестабилизира на најмалку две семантички рамништа – предикативноста на ликот и сетингот во којшто е сместен тој лик.
Предикативноста ја подразбира дејствителноста на ликот – тоа што ликот го прави. Имено, Иван кој е сопруг на Билјана и татко на Сања и Александар, ја изневерува Билјана со друга жена.
Женските црни чизми од гепекот на автомобилот кои ги вади Александар, мислејќи дека се подарок за неговата мајка, го наговестува неверство кое подоцна се открива. Реакцијата на Иван во тој момент е првиот структурно-наративен чекот кон деградација или дестабилизација на овој лик.
Со неговиот наративно-предикативен знак кој значи наслутување на неверството, ликот веќе почнува да ги губи шемите со кои бил конструиран до таа фаза на наративната структура. Ликот на Иван кој потсвесно се издава со својата реакција, која во прв момент останува незабележана од страна на членовите на семејството, е се помалку она што бил, односно она што треба да биде – добар татко – добар и верен сопруг. Предикативноста на овој лик во натамошната раскажувачка постапка и натаму го деструктуира.
Сетингот е вториот индикативен елемент којшто ја сигнализира дестабилизацијата на ликот на Иван. Просторот (амбиентот) каде што престојува еден лик е, исто така сема, атрибут на истиот тој лик. Тоа секако значи дека просторот зборува за ликот, ни нуди одредени податоци во текот на наративната програма за неговите својства и за неговите дејствија. Во конкретниот случај, неверството на Иван е откриено во куќата на другата жена од соседното село.
Ваквата предикативност на Иван со која како лик се дестабилизира е клучен момент за личната трансформација на нашата хероина Билјана.
Моралниот и етичкиот пад на Иван е емотивен пад за Билјана. Тој емотивен пад ќе и го покаже патот до самата себе. Емотивниот пад на Билјана во функција на наративниот дискурс значи емоционално растење.
Кога говориме за раскажувачките постапки во романот „Умрев за оживеам“, поставеноста на ликовите во еден променлив, калеидоскопски сетинг, исто така е еден од структурните елементи. Токму таа променливост на сетингот е индиција за релизирани македонско-француски културни врски.
Во таа насока, врската меѓу културните простори се остварува со доминантна подвижност на актантите од Македонија во Франција. Најпрво тоа се Александар, синот на Билјана и неговиот другар Стефан, а потоа и главниот лик на романот Билјана и на крај Сања и нејзиниот сопруг. Посебно Александар, Стефан и Билјана преку нивните актантни функции влегуваа во опозиција со ликови од Франција, чичко Митко, Жан-Жак, Виктор и на тој начин се остварува една експонирана интеракција меѓу културните идентитети.
Мајсторски, спонтано и ненаметливо, Габриела, во функција на наративната структура го потиснува ликот на Иван, сопругот на Билјана, па во семантичкото поле на Билјана, како лик дублет го воведува Виктор, кој за разлика од Иван е стабилен лик.
Во наративниот дискурс на писателката, своја функција имаат и неантропоморфните ликови. Во актантната куќичка на главниот лик во функција на помошник се појавуваат козите Анка и Бела.
Интертекстуално, во нарацијата на Габриела како семантичко поле во функција на нарацијата присутен е религиозно-филозовски дискурс. Главниот лик, во своите размисли длабоко во себе често се повикува на Бог и неговата божја волја.
Тука некаде ќе оставам три точки за да можете и Вие како читатели да имате простор за вашето мислење!
Стилот на Давидовска Баниќ е она највпечатливото, зашто читањето на овој роман се претвора во гледање филм во киносалата со холограмски проектори. Живописно, колоритно, реално. Јазикот на Габриела е лесен, едноставен, разбирлив. Описите се природни и ненаметливи. Нарацијата е спонтана.
Топло Ви го препорачувам романот „Умрев за да оживеам“ затоа што го заслужува вашето внимание и со право треба да биде дел од полиците на вашата домашна библиотека.
Comments